қазан

I

зат. сөйл. 1. Қазандоп. Қ а з а н ойынын қыс уақытында мұздың үстінде, ал жазда тақыр алаңдарда ойнауға болады. Ойынға қатысушылардың әрқайсысының басы қайқы қақпа таяғы және барлығына ортақ добы болуы керек (Б.Төтенаев, Қаз. ұлт. ойын., 61). Қ а з а н ойыны үшін ойыншылардың санына қарай жеңіл таяқтар, доп және сызылған үлкен шеңбер болуы керек (Ғажайып., 68). 2. сөйл. Қазаншұңқыр. Егер айдаушы допты қ а з а н ғ а түсіретін болса, басқалары орындарын жылдам ауыстыруы керек (Қ.Толыбаев, Бабадан., 126). Бір ойыншы доп айдаушы болады. Ол допты қ а з а н ғ а түсіру үшін айла іздейді. Басқалары қазанды қорғайды (Бұл да).

II

зат. Тоғызқұмалақ ойыншылары ұтқан құмалақтарын салып отыратын ұяшық. Кез келген бір отаудағы 9 құмалақты солдан оңға қарай бөліп салғаннан кейін ең соңғы отаудағы құмалақтың саны жұп сан болса, оларды ұтып, өз қ а з а н ы н а салып алады (А.Нүсіпоқасұлы, Ағаш бесік., 4, 118). Тоғызқұмалақ тақтасының орта тұсында екі жақта оңаша тұрған екі тор (ойық) екі ойыншының қ а з а н д а р ы (Ә.Ақшораев, Тоғызқұмалақ, 17). Тақтасының екі жағындағы отаулар мен қ а з а н д а р әртүрлі түске боялады (Бұл да, 16).

III

зат. Балық аулайтын аудың бір түрі. Біреулер Құмөзек тұсындағы бөлініп-бөлініп қалған ойдым-ойдым қара суларға қ а з а н салып, енді содан іздеу керек деген пайым айтқасын, жұрт жабылып үй-үйден қ а з а н жиып, мұны да байқап көрді (М.Айымбетов, Құмөзек., 136).

IV

Қазан аузы жоғары. Тағы да бола жатар, үміт алда д.м. Әзірге екі ұл мен екі қыздың жолдамаға ие болуынан үмітті көрінеміз. Қ а з а н а у з ы ж о ғ а р ы! (Қ.Олжай, Қанат байла., 151). Қазан бастау. Басы үлкендеу. Қ а з а н б а с т а у, тайқы маңдайлау, тырбықтау жаралған, жеңсіз көк жолақ көйлек киген, шалбары қыржиып қисық аяқтанып кеткен, қолтығында табан құшақ портфелі бар біреу Асанбайға таянып келді (Ғ.Мүсірепов, Кездеспей кеткен., 79). Қазан көтерілді. Қазан асылды, тамақ жасауға кірісті. Қ а з а н к ө т е р і л і п, абыр-сабыр басталды да кетті (Б.Дәулетбаев, Сүмбілшаш, 71). Қазанның бір тұтқасын ұстады. Биліктің біріне қол жеткізді. Сөйтіп, биліктің басқышына қол артып, қ а з а н н ы ң б і р т ұ т қ а с ы н ұ с т а д ы (Д.Рамазан, Жылап аққан., 27). Қазан ұрған қауындай. Ұсқынынан айрылған, солып қалған. Менің қайран ұстазым! Енді қарашы, қ а з а н ұ р ғ а н қ а у ы н д а й қауқиып қалған мына ұсқынсыз кеспірін? (Ә.Асқаров, Таңд., 206).